2019 EKİM AYINDA GÖKYÜZÜ

29 Ekim  Cumhuriyet Bayramımız

kutlu 0lsun…

———

DÜNYA  UZAY  HAFTASI      (04  – 10  Ekim )

1999’da   Birleşmiş  Milletler  tarafından kabul edilen  ” Dünya Uzay Haftası  “

4 Ekim 1957 :  SSCB  tarafından  ilk yapay uydu  SPUTNIK 1in uzaya fırlatılış tarihi  10 Ekim 1967  :   “Ay ve Gök Cisimleri Dahil Uzayın Keşfi ve Kullanımı için Devletlerin Faaliyetlerini Düzenleyen İlkeler Antlaşması ”  ( Uzay Antlaşması )‘nın yürürlüğe girmesi.

Bu iki önemli   tarih başlangıç ve bitiş tarihi olarak seçilmiştir.

Birçok  okul, topluluk, kurum  bu hafta içinde  gökbilim ve uzay konulu  farkındalık yaratacak etkinlikler düzenlemektedir.

AstroBilgi  ekibi olarak bu hafta içinde  İzmir’de Öğretmen seminerindeyiz.

04-06 Ekim günlerinde İzmir Karşıyaka Cihat Kora Anadolu Lisesi ev sahipliğinde Öğretmen seminerlerinin 7.si  gerçekleşecek.


EKİM  AYINDA
GÜNEŞ :

GÜNEŞ’imiz EKİM  ayı süresince BAŞAK  takımyıldızı sınırları içersinde görülecektir. Ekim ayının son günü  TERAZİ  takımyıldızı sınırlarını geçecektir.

GÜNEŞ’in doğma ve batma konumu bu ay içersinde değişimini sürdürecektir. Bu ayın ilk günlerinde  Coğrafya Yönleri olarak bildiğimiz Tam Doğu  ve  Tam Batı  noktalarından güneye doğru 03 derece iken ayın son gününde  ise   Güneye doğru 18 derece uzaktaki  bir konumdan   doğup batacaktır.   Bu açı  Aralık ayının 21’ine  kadar her geçen gün artacaktır.

Doğma ve batma saatleri her gözlem yerinde farklı olur. Bu zamanlara etki edenler, tarih yani Güneş’in dikaçıklığı ve gözlem yerinin enlemidir.  Ülkenin tamamında aynı saat dilimi ve ortak bir zaman-saat kullanılır.  Güneş, doğudaki bir gözlem yerinde batıdaki bir gözlem yerine göre  daha erken doğar ve batar. Bu fark, iki gözlem yeri arasındaki coğrafya boylamları farkına denk zaman farkı kadardır.

Güneş’imiz yıllık görünür hareketi sırasında  güneye doğru  yer değiştirmesini sürdürecektir.  EKİM ayı süresince  Ankara’da 12:38  ile  12:32 saatleri arasında öğlen çemberinden geçecektir.  Diğer kentlerin Ankara’ya göre boylam farklarına uygun olarak,  Ankara’nın  doğusundaki kentlerde daha erken, batısındaki kentlerde ise daha geç geçecektir.

( Örneğin   Ankara’nın Coğrafya Boylamı yaklaşık  32.8 derece doğu,  İzmir’in ise  27.1 derece doğu boylamı, buna göre aralarındaki boylam farkı  yaklaşık 5.6 derece olur.  Her bir derece Güneş’in hareketine uygun olarak 4 zaman dakikasına denk gelir. Buna göre 5.6 x 4 = 22.4 dakika eder.  Öyleyse Güneş, 1 EKİM günü Ankara Öğlen çemberinden saat 12:38  te geçecek ise, İzmir öğlen çemberinden yaklaşık 22.4 dakika sonra  yanı  yaklaşık 13:01  de geçecek demektir. Ankara’dan daha doğudaki iller için hesap yapılırken boylam farkına denk zaman değeri çıkartılır. Bu ayrıntıyı da unutmayalım…) 

Yine Ankara’da, tam bu geçişler sırasında yani tam öğlen zamanında  ufuktan yüksekliği EKİM ayı süresince  ayın ilk günlerinde 47 derece iken son günlerinde 36 dereceye kadar azalacaktır.  Bunun anlamı her geçen gün Güneş ışınları daha eğik gelecek, daha az ısınacağız  demektir.

Ekim ayı içinde gündüz süresinin uzunlukları da   azalmasını  sürdürecektir.  Ayın ilk günü yaklaşık olarak 11 sa  47 dk olan gündüz süresi  ayın son gününde  10 sa 32 da  olacaktir.  Gündüz Süresi   her geçen gün kısalmasını sürdürüyor.  Yani Güneş ışınlarından yararlanma süremiz de azalıyor artık. Hepimizin bildiği gibi gündüz süresinin kısalması  21 Aralık  gününe kadar devam edecektir.

 ( Burada unutulmaması gereken özellik ; Türkiye’mizin doğusu ile batısı arasındaki doğma-batma saatleri  farkı  yaklaşık 1 saat civarındadır, ancak  enlemler arasındaki  küçük zaman farkları dikkate alınmadığında gündüz süresi ülkemizin heryerinde yaklaşık aynı uzunlukta olur.)


Türkiye’mizin doğusundan VAN, ortasından ANKARA ve batısından da İZMİR  kentleri için EKİM ayının ilk, orta ve son günlerinde Güneş ile ilgili zamanlar ;  öğlen-meridyenden geçiş zamanı, geçiş yüksekliği ve YER’e uzaklığı aşağıdaki çizelgede verilmiştir. Değerleri karşılaştırarak yukarıda metin olarak verilen bilgileri irdelemenizi öneririm.

  Güneş’i sürekli  gözleyen SOHO  gözlem uydusu , özel donanımı ile  Güneş’i örterek güçlü ışıklarından korunur ve etrafındaki atmosferin üst katmanı  olan KORONA – TAÇ Katmanı’nda oluşan olayların görüntülerini kaydeder. Yandaki  hareketli görüntüde, ortadaki beyaz çizgili çember özel olarak kapatılmış  Güneş’in  konumunu, büyüklüğünü  gösterir.  Çekilen görüntülerde Jüpiter gezegeni ve  Güneş’e çok yakın geçtiği için dağılan bir kuyruklu yıldızı  göstermektedir.

——————————————————————————

 AY 

 AY,  Ekim  ayı süresince elips şeklindeki yörüngesinde dolanırken  yörüngesinin enberi ve enöte noktalarından geçiş tarihleri ile bu tarihlerdeki AY- YER uzaklıkları aşağıdaki gibidir. ;

10  EKİM  :   AY,  Enöte ( YER’e en uzak )   konumunda  :   405 899 km

26  EKİM  :  AY,   Enberi ( YER’e en yakın ) konumunda  :   361 311 km

Biraz ek BİLGİ :

 Şimdi yukarıdaki verilere bakıp “  26 Ekim’de en yakın konumda, 10 Ekim’de  en uzak konumda ” ne anlama geliyor ?  “  diyebilirsiniz.   Hemen belirteyim.  AY, Yerküre etrafındaki yörüngesini  bir  yılda  yaklaşık 13.4 kez dolanır.  Yani, bir yılda  13 kez tam dolanır,  14. turu atarken yıl biter.  

İşte bu turların herbirinde tamamladığı yörüngeler  birbirinden farklıdır. Bu yörüngelerin büyük eksenleri döner, bunun yanısıra  yörünge üzerindeki özel noktalar düzenli bir şekilde kayar, yerdeğiştirir.

Her bir yörüngenin ya da her turun en yakın ve en uzak konumdaki uzaklıkları da sürekli değişir.

 Aşağıdaki grafikte bu değişime örnek verilmiştir. AY’ın bir yıl içindeki günlere göre uzaklığı noktalanmıştır.  En uzak olduğu noktadaki uzaklık değişimi  yaklaşık 2-3 bin  km  olmasına karşın, en yakın olduğu noktanın uzaklık değişiminin ise yaklaşık 13 bin km civarında olduğu görülür.

 Yörünge elipstir, ancak bu elips yörüngenin dışmerkezliği ( basıklığı) da değişmektedir.  İşte bu değişmeler arasında bizim görebildiğimiz   sadece uzaklıktaki değişimdir.  Uzaklığı değişince,  görünen büyüklüğü de değişir.  Bunlar da bir düzen içinde olur. 

Bu değişimlerin nedenleri ve nasılları gökbilimciler tarafından çok iyi bilinmektedir.  Düşünün,  onlarca yıl sonraki tutulmaların nerede, nasıl ve hangi saniyelerde gözlenebileceğini bu bilgileri kullanarak hesaplayabiliyoruz.

 Ay ve Yer ikilisinin hareketleri ile ilgili çok güzel videoları NASA sayfalarında izleyebilirsiniz.  https://svs.gsfc.nasa.gov/4537

 ————————————————————————

AY’ın   EVRELERİ :

Ay’ın  Yer etrafındaki  yörüngesinde dolanmasının sonucu olarak, Güneş – Yer – AY  açısı  sürekli değişir ve  farklı tarihlerde YER den AY’a bakıldığında  AY’ın  Güneş tarafından aydınlatılmış olan olan yarısının YER’den farklı biçimlerde görünmesi  AY’ın EVRELERİni oluşturur.

AY kendi ekseni etrafında 27,32 günde bir kez döner. Bu dönme sırasında Güneş ışınları tıpkı Dünya üzerinde Gece-Gündüz  olayı olduğu gibi AY’ın yarısını aydınlatır, diğer yarısı karanlıkta kalır. Dönme nedeniyle de aydınlık kısımları gündüzü yaşar, karanlık kısımları da geceyi.  Dönme süresi 27,32 gün  ancak   AY yüzeyindeki aydınlığı doğuran Güneş olduğuna  göre ,  Güneş’le kavuşum süresi olan yaklaşık 29.5  gün dikkate alındığında ;  AY yüzeyinde yaşıyorsanız yaklaşık  15 gün gündüz, 15 gün gece olacak demektir.  Buradan anlaşılacağı gibi AY bir yarısı hep karanlık olmaz.  AY’ın sürekli olarak  bir “Karanlık Yüzü”  yoktur.  Her tarafı dönme  sonucu Güneş ışığı alır.

İlkdördün    :  05  Ekim         Dolunay  :  14  Ekim

Sondördün :  21  Ekim        Yeniay  :   28  Ekim    

AY, Yer etrafındaki yörüngesinde dolanırken, gökyüzünde hergün GÜNEŞ’ten açısal olarak yaklaşık 13 derece   doğuya doğru uzaklaşır ve bunun sonucu olarak aynı  gözlem yerinde hergün bir önceki güne göre yaklaşık 45-50 dakika daha geç  doğar.

AY’ın evrelerine bakarak  doğma batma zamanlarını tahmin edebilirsiniz.

YENİAY  evresinde ;   Güneş ile hemen hemen aynı doğrultuda olacakları için aynı saatte doğar  ve  batarlar. Bu evrede iken bize dönük olan yüzü karanlık olacağı için ve ayrıca Güneş ışınları etkisi ile görülemez. Güneş Tutulmaları bu evre sırasında oluşur.

İLKDÖRDÜN evresinde : GÜNEŞ öğlen çemberimizde iken, doğu ufkumuzdan  AY doğar, GÜNEŞ battığında ise AY  Güney yönümüzde Öğlen Çemberimizde görülür. Gece yarısı olduğunda  AY batar.

DOLUNAY evresinde : Yerdeki gözlemciye göre GÜNEŞ ile ters-karşı  tarafıta yeralır. GÜNEŞ  batarken doğar,  bütün gece gökyüzünü aydınlatır, GÜNEŞ  doğarken AY batar.  AY Tutulmaları bu evre sırasında oluşur.

SONDÖRDÜN evresinde : Gece yarısı olduğunda doğar,  sabah GÜNEŞ doğarken AY güneyde en yüksek konumunda olur. Öğlen olduğunda ise günortasında AY batar.

Bunları biliyor muydunuz ? 

AY yüzeyinde, Dünya’ya  bakan tarafta oturuyor olsaydınız ;

  • DÜNYA’mız  gökyüzünde hep aynı yerde duruyor olacaktı..
  • Dünya’mıza  baktığınızda, AY’ın  dünyada oturanlara gösterdiği gibi  Dünya’mızın da  evreler  gösterdiğini  de görecektiniz.

GEZEGENLERİN GÖZLENEBİLİRLİĞİ

Bilgi Notu :

Tutulum düzlemine yakın olan ve  ZODYAK Kuşağı içinde dolanan  Gezegenler ve AY,   Güneş’in Doğu tarafında olması durumunda, Güneş battıktan hemen sonra Batı gökyüzünde görünürler.   Güneş’in Batı tarafında olanlar ise,  Güneş sabah doğmadan önce doğarlar. Bu gökcisimleri  Güneş’e  açısal olarak ne kadar uzak olurlarsa o denli  fazla süre gözlenebilirler.  

Yukarıdaki  görüntüde  Güneş ve Gezegenlerin boyutları (çapları) orantılıdır. Birbirleri  ile karşılaştırılabilir.  Ancak Uzaklıkları  ölçekli değildir. Sadece  Güneş’e uzaklık  sırasındadırlar.

Gezegenlerin  Güneş Sistemi  içindeki konumları, uzaklıkları, görünümleri  gibi bir çok özelliği, tarih değiştirerek görebileceğiniz bazı web sayfalarının adresleri  aşağıda.  İstediğiniz tarihteki konumlarını, dünyamıza  ya da Güneş’e uzaklıklarını görebileceğiniz birkaç örnek.  Buna benzer örnekleri  sizler  de internette bulabilirsiniz.

http://www.astronoo.com/en/articles/positions-of-the-planets.html

https://in-the-sky.org/solarsystem.php

https://www.timeanddate.com/astronomy/planets/distance

Başka bilgiler de istiyorsanız ;

http://www.astrookul.com

http://www.astronomidiyari.com

https://www.nasa.gov/audience/foreducators/index.html

https://www.facebook.com/populerastronomi/

Güneş Dizgesinde gezegenlerin herhangi bir tarihteki konumlarını,  zamana uygun yörüngelerinde dolanmalarını  gösteren uygulamalara iki örnek aşağıdaki linklerde. Sizler de farklı web sayfalarında farklı animasyonlar bulabilirsiniz.

www.theplanetstoday.com

theskylive.com/#solarsystemconfiguration

Çıplak göz ile görebileceğimiz gezegenlerin Ekim  ayı içinde konumları ve gözlenebilirliklerini  inceleyelim şimdi de ;

MERKÜR ,  VENÜS  VE  MARS 

Bu üç  karasal-kayasal  gezegen Ekim  ayı süresince de Güneş’ e  açısal olarak yakın görünümde olacaklar. Ayın ilk günlerinde  MERKÜR  Güneş’in doğusunda 17 dereceVENÜS   Güneş’in doğusunda 12 derece , MARS ise  Güneş’in batısında 8 derece açısal uzaklıkta olacaklardır.  İlerleyen günlerde  MERKÜR ve VENÜS  Güneş’in doğusuna doğru  açısal olarak biraz daha uzaklaşacaklar, ayın son günü MERKÜR ve  VENÜS , her ikisi de  Güneş’in doğusunda  19 derece açısal uzaklıkta olacaklar.  19 derece uzakta olmalarına karşın, Güneş battığında batı ufkumuzun   6-8 derece yukarısında olacaklar ve bu durumda, Ekim ayı süresince de bu gezegenleri gözleyemeyeceğiz  demektir.   Ayın son günü bu iki  gezegen birbirlerine çok yakın görünümde olacaklar.  MARS , bu ay süresince BAŞAK takımyıldızında bulunurken,  MERKÜR,  10  Ekim‘de,  VENÜS ise 15 Ekim‘de  TERAZİ takımyıldızına geçecekler.

Kızıl gezegen  MARS  bu ay içinde de doğuya doğru hareketini sürdürecek, ancak Güneş’in doğuya doğru hareketi daha hızlı olduğu için açısal olarak Güneş’ten uzaklaşmış olacaktır. Ayın son günü Güneş’in batısında 18 derece açısal uzaklıkta olacaktır.  Sabahları Güneş doğmadan az önce doğu ufkumuzda görünecektir. Her geçen gün biraz daha erken doğacak ve  1.8 kadir parlaklığı ile yaklaşık  bir saat    kadar ufka yakın gözlenebilecektir.

JÜPİTER   ve  SATÜRN : 

 Küçük bir teleskop ile gökyüzüne bakıyorsanız görebileceğimiz üç görkemli gökcismi vardır. Ay, Jüpiter ve Satürn.  Jüpiter ve Satürn  aylardır bize çok güzel pozlar veriyor ve gökyüzümüzü süslüyorlar.

Ekim  ayı süresince  Jüpiter  YILANCI takımyıldızı içinde,  Satürn ise  YAY  takımyıldızı sınırları içinde konumlarını fazla değiştirmeyecekler.  Ayın ilk günü Güneş’in doğusunda Jüpiter  68 derece, Satürn ise  94 derece açısal uzaklıkta olacaklar. Yani Satürn Jüpiter’den 26 derece daha doğu tarafta demektir. Ekim ayı sonunda ise  Güneş’in gökküresi üzerindeki doğuya doğru yer değiştirmesi sonucu bu açısal uzaklıklar azalacak, Jüpiter  43 derece, Satürn 66 derece uzaklıkta olacaktır.  Her iki gezegen de Güneş battığında Güney yönümüzde görülecektir.  AKREP takımyıldızının en parlak yıldızı olan kırmızı üst dev yıldız Antares ile komşulukları sürecektir.

29 Ekim 2019bu güzel ve coşkulu bayram gününde  gökyüzünde de görkemli bir şölen – kutlama var.   Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi , Antik dönemlerden beri bilinen gökyüzünün 7 gezgini Güneş, Ay, Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn   Güney ufkumuzda dizilecekler. Herzaman olmayan ancak  gündüz gerçekleşen  bu dizilişten sonra Mars ve Güneş batınca diğerleri  gökyüzümüzü süslemeyi sürdürecekler.

Ayrıca bu görsel şölene,  bu üçlünün arasından,  Samanyolu Gökadamızın merkez doğrultusunda çok sayıdaki  derin uzay cismi de katılacaktır.

Büyük kentlerde ışık kirliliği-gökparlaklığı nedeniyle görülemeyen Samanyolu  güzelliği ile görüntüyü tamamlayacaktır.  Bunun için ne gerekir hepimiz biliyoruz artık.  Gökyüzümüzü de aydınlatan  kentlerin, yerleşim yerlerinin kirliliklerinden uzak, temiz, karanlık ve güvenli  bir yere gitmek.  Seçim  sizin…

 GÜNLERE GÖRE  GÖKOLAYLARI

ÇYG  :  Açısal olarak Çok Yakın Görünümde ,      

YG   :  Açısal olarak Yakın Görünümde

03   Ekim  :    AY,  Jüpiter ile  ÇYG

05  Ekim  :    AY,  İLKDÖRDÜN evresinde

05  Ekim  :    AY,  Satürn ile  ÇYG

07/08 Ekim   :   DRACONİDS – EJDERHA Göktaşı Yağmuru

10  Ekim  :   AY,  Enöte ( YER’e en uzak )   konumunda  :   405 899km

14 Ekim  :    AY,  DOLUNAY  evresinde

17  Ekim :    AY,  Aldebaran  (BOGA  tky.nın en parlak yıldızı  Alfa Tau )  ile  YG

21 Ekim  :    AY,  SONDÖRDÜN evresinde

21-22 Ekim  :   ORIONIDS – AVCI Göktaşı Yağmuru

24  Ekim  :    AY,  Regulus  (ASLAN  tky.nın en parlak yıldızı  Alfa Leo)  ile  YG

26  Ekim  :  AY,   Enberi ( YER’e en yakın ) konumunda  :   361 311 km

28  Ekim  :    AY,  YENİAY evresinde

29 Ekim  2019  :  Cumhuriyetimizin  96. kuruluş yıldönümü,  Cumhuriyet Bayramı

30  Ekim  :    AY, Merkür  ve  Venüs  ÇYG

31 Ekim   :   Hilal  şeklindeki AY ve Jüpiter  ÇYG

 Gökyüzünüz açık olsun, iyi gözlemler…

GÖKTAŞI YAĞMURLARI :

Ekim ayı içersinde  iki ayrı göktaşı yağmuru gerçekleşiyor.   Göktaşı Yağmurlarında bilinmesi gereken bir durum sözkonusudur.; belirtilen tarihler, gözlenmesi olası göktaşı sayısının en fazla-maksimum olduğu günlerdir. Bu tarihlerden yaklaşık 1-2 hafta önce ve sonra da göktaşı kaymaları gözlenir. Ancak sayıları az olur ve  verilen tarihler yaklaştıkça sayılar artar, en fazla sayı verilen tarihlerde olur.

DRACONIDS (EJDERHA)   –  GIACOBINIDS   GÖKTAŞI  YAĞMURU  

7-8  Ekim  günlerinde maksimum sayıya ulaşması  beklenen  DRACONIDS – EJDERHA  Göktaşı Yağmuru,  dünyamızın   21P Giacobini-Zinner  kuyrukluyıldızının kalıntılarının bulunduğu  yörüngesinden geçerken gerçekleşecek.

Ejderha takımyıldızının, ejderhanın başının bulunduğu bölgeye doğru bakılması yeterli olacaktır.  Ancak  gece yarısında ufka yakın olması da olumsuz bir etkendir.  Akşamın ilk saatlerinden itibaren Kuzeybatı ufkumuzda gözlenebilir.  İlkdördün evresi sonrasındaki  AY ışığı gökparlaklığını arttıracağı için sönük göktaşı izleri görülemez olacaktır. 

Michel Giacobini (Fr.)  tarafından  Aralık  1900 de keşfedilen kuyrukluyıldızı 1913  yılında da Ernst Zinner( Alman) tarafından gözlenmiş.   Yörünge düzlemi Tutulum ile  32 derecelik açı yapan kuyrukluyıldızın yörünge dönemi  6,54 yıl  ( 2417 gün) dür.   Kuyruklu yıldız geçen sene Güneş’i ve Dünyamızı   ziyaret etti. Güneş’e  en yakın konumu : Günberi uzaklığı1.013   AB (Astronomik Birim ),   Yer’e en yakın konumu : Enberi uzaklığı  : 0,39 AB  oldu.  Yandaki fotoğraf  usta astrofotoğrafçı Uğur İKİZLER  arkadaşımız tarafından  Yer’e en yakın olduğu tarihte (11 Eylül 2018)  çekilmiştir.

ORIONIDS ( AVCI )  GÖKTAŞI YAĞMURU

Ekim  20-21  günlerinde ORİONİDS – AVCI  Göktaşı Yağmuru  meydana gelecek. Saatte en fazla 20 civarında göktaşı kayması gözlenebilecek.  Ancak,  ilerleyen saatlerde  Sondördün-Yeniay arasındaki Ay’ın etkisi   olacak.  Gece yarısından sonra ışık kirliliğinin olmadığı karanlık bir ortamda  özellikle Ay doğmadan önce   belki çok parlak göktaşları gözlenebilecek.  Doğu yönünde Avcı takımyıldızının üst taraflarına doğru bakmak yeterli.

Avcı Göktaşı Yağmuru,  Dünya’mız her yıl bu tarihlerde,  75 yıl yörünge dönemi olan  Halley kuyruklu yıldızının 1985-1986  geçişi sırasında yörüngesinde bıraktığı tozlar içinden geçerken oluşmaktadır. Her geçen yıl sayılarının azalıyor olması da sözkonusudur.

 

Gökyüzünüz açık olsun, iyi gözlemler…    

Bir cevap yazın

E-Posta adresiniz yayınlanmayacaktır.